Nhận biết hai đường thẳng vuông góc trong không gian: Lý thuyết, ví dụ và luyện tập miễn phí
T
Tác giả
•
•6 phút đọc
Chia sẻ:
6 phút đọc
1. Giới thiệu và tầm quan trọng của Nhận biết hai đường thẳng vuông góc trong không gian
Đề tài "Nhận biết hai đường thẳng vuông góc trong không gian" là một trong những phần kiến thức trọng tâm của chương Hình học lớp 11. Việc nắm chắc khái niệm này không chỉ giúp học sinh giải thành thạo các bài tập về quan hệ vuông góc, mà còn củng cố nền tảng cho các chuyên đề hình học không gian ở các lớp sau và trong các kỳ thi lớn như THPT Quốc gia.
Việc hiểu chính xác khi nào hai đường thẳng trong không gian vuông góc rất quan trọng, bởi trong thực tế, nó còn liên quan đến nhiều ứng dụng như xác định phương vuông góc trong xây dựng, kỹ thuật, mô hình 3D, lập trình đồ họa,... Bên cạnh đó, luyện tập thành thạo chủ đề này là nền tảng để học sinh đạt điểm cao trong kiểm tra cũng như phát triển tư duy logic hình học. Bạn có cơ hội luyện tập miễn phí với 42.226+ bài tập ngay trên nền tảng online.
2. Kiến thức trọng tâm cần nắm vững
2.1 Lý thuyết cơ bản
Định nghĩa: Hai đường thẳngavà btrong không gian gọi là vuông góc với nhau nếu chúng cắt nhau tại một điểmOvà tạo với nhau một góc90extotạiO.
Nếu hai đường thẳng chéo nhau (không đồng phẳng, không cắt nhau) thì không thể nói chúng vuông góc nhau.
Tính chất: Nếu hai đường thẳngavà bcùng vuông góc với đường thẳngcthì avà bcó thể cùng nằm trong một mặt phẳng vuông góc vớic(chứ chưa chắcaotb).
Định lý: Trong không gian, hai đường thẳng vuông góc với nhau khi và chỉ khi chúng đồng phẳng và tạo với nhau một góc90exto.
2.2 Công thức và quy tắc cần nhớ
Nếu cho hai đường thẳngd1và d2lần lượt có vectơ chỉ phương là u1và u2, chúng vuông góc khi:
u1⋅u2=0
Cách ghi nhớ: Vectơ chỉ phương của hai đường thẳng vuông góc thì tích vô hướng bằng0.
Điều kiện áp dụng: Chỉ áp dụng khi hai đường thẳng cắt nhau hoặc cùng nằm trên một mặt phẳng.
Biến thể: Khi đường thẳng vuông góc với mặt phẳng hoặc hai mặt phẳng vuông góc (sẽ học sâu hơn trong chương) thì bạn cần kết hợp thêm kiến thức về mặt phẳng.
3. Ví dụ minh họa chi tiết
3.1 Ví dụ cơ bản
Cho hai đường thẳngd1và d2như sau:
d1:u1=(1;2;−1),d2:u2=(2;−1;x). Tìm giá trị củaxđểd1⊥d2.
Giải chi tiết: Hai đường vuông góc khi
u1⋅u2=0
1⋅2+2⋅(−1)+(−1)⋅x=0
2−2−x=0⇔x=0
Vậyx=0là giá trị cần tìm.
Lưu ý: Chỉ áp dụng nếu hai đường cắt nhau hoặc cùng nằm trong một mặt phẳng.
3.2 Ví dụ nâng cao
Cho hình hộp ABCD.A'B'C'D', biếtAB⊥AA′, hãy chứng minhAC⊥BD′.
Ý tưởng: Xác định các vectơ chỉ phương củaACvà BD′. Sau đó kiểm tra tích vô hướng.
- Gắn hệ trục tọa độ vào điểmA(0,0,0),B(a,0,0),D(0,b,0),A′(0,0,h). Khi đó C(a,b,0),D′(0,b,h).
-AC=(a,b,0);BD′=(0−a,b−0,h−0)=(−a,b,h)
-AC⋅BD′=a⋅(−a)+b⋅b+0⋅h=−a2+b2
- Trong hình hộpa=b(vuông), thì −a2+a2=0. Vậy đúng khi hình hộp vuông.
- Áp dụng tương tự các tình huống khác; khi giải cần chú ý dựng phương, kiểm tra điều kiện đồng phẳng.
4. Các trường hợp đặc biệt
Nếu hai đường thẳng chéo nhau (không đồng phẳng), KHÔNG xét quan hệ vuông góc theo định nghĩa trong chương trình THPT.
Nếu hai đường cùng vuông góc với đường thẳng thứ ba, không kết luận được hai đường này vuông góc nhau.
Một số trường hợp đặc biệt: Vị trí đặc biệt trong hình hộp, hình chóp, cần kèm phân tích đồng phẳng.
Liên hệ: Quan hệ vuông góc giữa đường và mặt, hai mặt phẳng vuông góc — thường kết hợp xét hai đường trong cùng một mặt phẳng của hai mặt.
5. Lỗi thường gặp và cách tránh
5.1 Lỗi về khái niệm
Nhầm lẫn giữa hai đường cắt nhau và hai đường chéo nhau trong không gian.
Hiểu sai: Cứ thấy hai đường có tích vô hướng vectơ chỉ phương bằng 0 là kết luận vuông góc mà không kiểm tra đồng phẳng.
Nhầm lẫn với hai đường cùng vuông góc với đường thứ ba.
Cách tránh: Luôn kiểm tra hai đường có đồng phẳng và cắt nhau không trước khi xét quan hệ vuông góc.
5.2 Lỗi về tính toán
Lẫn dấu cộng, trừ khi tính tích vô hướng.
Sơ suất thay nhầm toạ độ, nhầm vectơ chỉ phương khi giải các bài toán hình học không gian.
Phương pháp kiểm tra: Tính lại trị số, kiểm tra điều kiện đồng phẳng để xác nhận kết quả đúng.
6. Luyện tập miễn phí ngay
Bạn có thể truy cập ngay 42.226+ bài tập Nhận biết hai đường thẳng vuông góc trong không gian miễn phí, không cần đăng ký, bắt đầu luyện tập ngay lập tức! Hệ thống sẽ giúp bạn theo dõi tiến độ học tập và cải thiện kỹ năng từng ngày.
7. Tóm tắt và ghi nhớ
Hai đường thẳng vuông góc trong không gian: Phải cắt nhau và tạo góc90exto.
Dùng tích vô hướng hai vectơ chỉ phương kiểm tra điều kiện vuông góc.
Kiểm tra đồng phẳng trước khi kết luận quan hệ vuông góc.
Luyện tập với nhiều dạng bài để thành thạo kỹ năng nhận biết.
Checklist khi làm bài: Xác định vectơ chỉ phương, kiểm tra đồng phẳng, áp dụng công thức, kiểm tra kết quả.
Lên kế hoạch ôn tập phù hợp: mỗi ngày giải ít nhất 5 bài luyện tập để giữ vững kỹ năng.
Đăng ký danh sách email của chúng tôi và nhận những mẹo độc quyền, tin tức và ưu đãi đặc biệt được gửi thẳng đến hộp thư đến của bạn.
Nút này mở form phản hồi nơi bạn có thể báo cáo lỗi, đề xuất cải tiến, hoặc yêu cầu trợ giúp. Form sẽ tự động thu thập thông tin ngữ cảnh để giúp chúng tôi hỗ trợ bạn tốt hơn. Phím tắt: Ctrl+Shift+F. Lệnh giọng nói: "phản hồi" hoặc "feedback".
Theo dõi chúng tôi tại