Blog

Hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất – Lý thuyết và luyện tập miễn phí

T
Tác giả
5 phút đọc
Chia sẻ:
5 phút đọc

1. Giới thiệu và tầm quan trọng của Hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất ở lớp 12

Hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất là một trong những kiến thức nền tảng, quan trọng của chương trình toán 12, xuất hiện nhiều trong đề kiểm tra, thi THPT Quốc gia cũng như các đề thi học sinh giỏi. Việc hiểu và vận dụng thành thạo hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất giúp học sinh dễ dàng học tốt các vấn đề liên quan như khảo sát, vẽ đồ thị, giải bất phương trình, phương trình chứa phân thức.

Bên cạnh vai trò trong học tập, dạng hàm số này còn có ứng dụng thực tế trong mô phỏng các quá trình kinh tế, vật lý hay sinh học, nơi có các biểu thức tỷ lệ thuận hoặc nghịch. Để luyện tập và làm chủ dạng toán này, bạn có thể bắt đầu ngay với hơn 40.504+ bài tập miễn phí!

2. Kiến thức trọng tâm về hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất

2.1 Lý thuyết cơ bản

  • Định nghĩa: Hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất có dạng tổng quát:
    <br/>y=f(x)=ax+bcx+d<br/><br />y = f(x) = \frac{ax + b}{cx + d} <br />
    vớia,b,c,da, b, c, dlà các hằng số,c<br>0c <br> \neq 0, và adbc<br>0ad - bc <br> \neq 0 để hàm số không rút gọn thành dạng hằng số.

  • Tập xác định: D=R{dc}D = \mathbb{R} \setminus \left\{ -\frac{d}{c} \right\} (loại trừ mẫu số bằng 0)

  • Tính chất quan trọng: Đồ thị là hyperbol, có đường tiệm cận đứng (x=dcx = -\frac{d}{c}) và tiệm cận ngang (y=acy = \frac{a}{c}nếuc<br>0c <br> \neq 0)

  • 2.2 Công thức và quy tắc cần nhớ

  • Công thức tổng quát:<br/>y=ax+bcx+d<br /> y = \frac{ax + b}{cx + d}
    - Tiệm cận đứng:x=dcx = -\frac{d}{c}
    - Tiệm cận ngang:y=acy = \frac{a}{c}
    - Không giao đồ thị với tiệm cận

    Cách ghi nhớ: Học thuộc công thức tổng quát và quy tắc xác định tiệm cận bằng cách thay số trực tiếp vàoccdd(đối với tiệm cận đứng),aacc(đối với tiệm cận ngang)

  • Biến thể: Nếua=0a=0hoặcb=0b=0, biểu thức trở nên đơn giản hơn; nhưng phải kiểm tra điều kiện xác định.

  • 3. Ví dụ minh họa chi tiết

    3.1 Ví dụ cơ bản

    Cho hàm số y=2x+1x3y=\frac{2x+1}{x-3}. Hãy xác định tập xác định, tiệm cận đứng, tiệm cận ngang và vẽ bảng biến thiên.

  • Bước 1: Tập xác định D=R{3}D = \mathbb{R} \setminus \left\{3\right\}x3=0x-3=0khix=3x=3

  • Bước 2: Tiệm cận đứngx=3x = 3(lấyx=dc=(3)/1=3x=-\frac{d}{c} = -(-3)/1 = 3)

  • Bước 3: Tiệm cận ngangy=21=2y = \frac{2}{1} = 2

  • Bước 4: Bảng biến thiên:
    - Khixxtiến đến 3 từ trái và phải,yytiến đến++\inftyhoặc-\infty.
    - Khix±x\to \pm \infty,y2y\to 2.

  • Lưu ý: Không lấy giá trị tạix=3x=3, xét riêng các giới hạn để xác định tiệm cận.

    3.2 Ví dụ nâng cao

    Cho hàmy=3x22x+5y=\frac{3x-2}{2x+5}, tìmxxđểy>1y > 1?

  • Giải:
    Bất phương trình:
    <br/>3x22x+5>1<br/><br />\frac{3x-2}{2x+5} > 1<br />

    Chuyển vế và quy đồng:

    <br/>3x2(2x+5)2x+5>0<br/>3x22x52x+5>0<br/>x72x+5>0<br/><br />\frac{3x-2-(2x+5)}{2x+5} > 0 \\<br />\frac{3x-2-2x-5}{2x+5} > 0 \\<br />\frac{x-7}{2x+5} > 0<br />

    Ta xét dấu biểu thức<br/>x72x+5<br />\frac{x-7}{2x+5}, đặt điều kiện2x+5<br>0x<br>2,52x+5 <br> \neq 0 \Rightarrow x <br> \neq -2,5.
    Giải bất phương trình:
    -x7>0x>7x-7 > 0 \Rightarrow x > 7
    -2x+5>0x>2,52x+5 > 0 \Rightarrow x > -2,5

    Bảng xét dấu:
    - Khix<2,5x < -2,5:2x+5<02x+5 < 0
    - Khix=7x=7:x7=0x-7=0

    Kết luận:x72x+5>0\frac{x-7}{2x+5} > 0khix>7x > 7hoặcx<2,5x < -2,5

    Nhưng cần loại giá trị x=2,5x = -2,5(vì mẫu=0=0).

  • Kỹ thuật giải nhanh: Sử dụng bảng xét dấu kết hợp đường thẳng hoành độ bằng 1 để quy đồng và so sánh.

    4. Các trường hợp đặc biệt

  • Nếu mẫu số có nghiệm kép hoặc chứa tham số, cần đặc biệt chú ý khi lập bảng xét dấu hoặc xác định tiệm cận.

  • Nếuadbc=0ad-bc = 0, hàm trở thành hằng số:y=acy = \frac{a}{c}(không phải hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất). Khi đó, bỏ qua dạng này!

  • Có thể dùng phần mềm vẽ đồ thị như Geogebra để quan sát sự biến thiên của hàm số khi thay đổi tham số.

  • 5. Lỗi thường gặp và cách tránh

    5.1 Lỗi về khái niệm

  • Nhầm lẫn hàm bậc nhất trên bậc nhất với bậc hai trên bậc nhất; cần kiểm tra kỹ mẫu và tử trước khi giải.

  • Sai sót khi viết tập xác định (quên loại giá trị làm tử số hoặc mẫu số bằng 0). Hãy luôn giải phương trình mẫu số bằng 0 trước.

  • 5.2 Lỗi về tính toán

  • Lỗi trong quy đồng mẫu, chuyển vế – nên viết lại từng bước rõ ràng, không bỏ qua.

  • Bấm máy tính cẩn thận khi thay số, đặc biệt với tham số âm hoặc số thập phân.

  • 6. Luyện tập miễn phí ngay

    Bạn có thể truy cập ngay bộ hơn 40.504+ bài tập Hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất miễn phí. Không cần đăng ký, chỉ cần nhấn vào là luyện tập ngay, tự động theo dõi kết quả và tiến độ học!

    7. Tóm tắt và ghi nhớ kiến thức

  • Hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất có dạngy=ax+bcx+dy=\frac{ax+b}{cx+d}, tập xác địnhx<br>dcx <br> \neq -\frac{d}{c}

  • Ghi nhớ công thức tiệm cận đứng và tiệm cận ngang

  • Luyện tập nhiều để phân biệt với các dạng hàm khác

  • Dùng checklist sau trước khi làm bài: (1) Xác định tập xác định; (2) Xét tiệm cận; (3) Làm bảng biến thiên; (4) Đối chiếu với đáp án

  • Kế hoạch ôn tập: Mỗi ngày làm ít nhất 3 bài tập minh họa, cuối mỗi tuần kiểm tra lại kiến thức đã học.

  • Mong rằng qua bài viết này các bạn sẽ tự tin hơn với dạng toán hàm phân thức bậc nhất trên bậc nhất!

    T

    Tác giả

    Tác giả bài viết tại Bạn Giỏi.

    Nút này mở form phản hồi nơi bạn có thể báo cáo lỗi, đề xuất cải tiến, hoặc yêu cầu trợ giúp. Form sẽ tự động thu thập thông tin ngữ cảnh để giúp chúng tôi hỗ trợ bạn tốt hơn. Phím tắt: Ctrl+Shift+F. Lệnh giọng nói: "phản hồi" hoặc "feedback".