Bài 79: Trừ số đo thời gian – Giải thích đầy đủ, ví dụ minh họa và mẹo luyện tập

1. Giới thiệu và tầm quan trọng

Bài 79: Trừ số đo thời gian là một nội dung quan trọng trong chương trình Toán lớp 5. Kiến thức này giúp học sinh biết cách tính khoảng thời gian đã qua hoặc còn lại giữa hai thời điểm, ứng dụng rộng rãi trong thực tế như: tính giờ học, giờ làm, quãng thời gian di chuyển… Hiểu đúng khái niệm trừ số đo thời gian sẽ giúp các em tự tin giải bài toán thời gian, phát triển kỹ năng tư duy và vận dụng thực tế.

Đặc biệt, luyện tập nhiều với 29.885+ bài tập miễn phí sẽ giúp các em nắm vững kiến thức, làm bài nhanh và chính xác hơn.

2. Kiến thức trọng tâm cần nắm vững

2.1 Lý thuyết cơ bản

• Số đo thời gian gồm nhiều đơn vị khác nhau: giờ, phút, giây, ngày, tháng, năm.
• Khi trừ số đo thời gian, cần chú ý các đơn vị phải cùng loại và nếu không đủ thì phải chuyển đổi ("mượn") từ đơn vị lớn hơn sang đơn vị nhỏ hơn.
• Trừ số đo thời gian là phép toán dùng để biết hai thời điểm cách nhau bao lâu hoặc còn bao lâu tới sự kiện.

Điều kiện áp dụng: Các số đo thời gian phải được sắp xếp cùng thứ tự và quy đổi về các đơn vị giống nhau khi cần thiết (ví dụ, tất cả cùng là giờ và phút).

2.2 Công thức và quy tắc

• Muốn trừ số đo thời gian, xếp các số đo cùng đơn vị thẳng cột rồi trừ lần lượt từ đơn vị nhỏ nhất.
• Nếu không đủ để trừ, thực hiện mượn từ đơn vị lớn hơn (1 giờ = 60 phút, 1 phút = 60 giây, ...)
• Ghi nhớ:
  1 giờ = 60 phút
  1 phút = 60 giây
  1 ngày = 24 giờ

Mẹo ghi nhớ: Viết công thức lên giấy nháp, nhẩm đi nhẩm lại hoặc vẽ sơ đồ liên kết các đơn vị thời gian.

3. Ví dụ minh họa chi tiết

3.1 Ví dụ cơ bản

Bài toán: Tính thời gian từ 7 giờ 25 phút đến 9 giờ 15 phút.

Bước 1: Đặt phép trừ các số đo thời gian:

  9 giờ 15 phút
- 7 giờ 25 phút

Bước 2: Trừ phút:$15 - 25$(không trừ được, phải mượn 1 giờ = 60 phút)

- 9 giờ đổi thành 8 giờ (bớt 1 giờ)
- 15 phút + 60 phút = 75 phút

Tiếp tục trừ:
- 75 phút - 25 phút = 50 phút
- 8 giờ - 7 giờ = 1 giờ

Kết quả: Thời gian chênh lệch là $1$giờ $50$phút.

Lưu ý quan trọng: Luôn kiểm tra đơn vị sau mỗi bước và nhớ "mượn" khi chưa đủ để trừ.

3.2 Ví dụ nâng cao

Bài toán: Một chuyến tàu xuất phát lúc 21 giờ 55 phút và đến nơi lúc 5 giờ 40 phút ngày hôm sau. Hỏi chuyến tàu đó chạy trong bao lâu?

Giải:
- Vì thời gian qua đêm nên đầu tiên tính từ 21 giờ 55 phút tới 24 giờ 00 phút:

Từ 21 giờ 55 phút tới 22 giờ 00 phút: 5 phút
Từ 22 giờ tới 24 giờ: 2 giờ
Tổng thời gian buổi tối:$2$giờ $5$phút

Sau đó, từ 0 giờ đến 5 giờ 40 phút sáng:$5$giờ $40$phút

Cộng lại:
$2$giờ $5$phút$+$5$giờ$40$phút$= 7$giờ$45$phút

Kỹ thuật giải nhanh: Chia nhỏ thời gian qua hai ngày, cộng kết quả lại.

4. Các trường hợp đặc biệt

• Gặp các số đo có nhiều hơn hai đơn vị (giờ, phút, giây): trừ từng đơn vị nhỏ nhất lên đơn vị lớn hơn.
• Trường hợp số đo sau lớn hơn số đo trước (thời gian sang ngày hôm sau): Tính thời gian trong ngày đầu và ngày tiếp theo, rồi cộng lại.

Mối liên hệ: Bài toán trừ số đo thời gian liên quan tới cộng số đo thời gian, chuyển đổi đơn vị, và các bài toán vận tốc – quãng đường.

5. Lỗi thường gặp và cách tránh

5.1 Lỗi về khái niệm

• Nhầm lẫn giữa giờ, phút, giây; chưa biết đổi đơn vị khi trừ.
• Nhầm lẫn trừ thuận với trừ ngược (trừ thời điểm sớm cho thời điểm muộn).

Cách phân biệt: Luôn lấy thời điểm sau trừ cho thời điểm trước hoặc tính khoảng thời gian bằng cộng đoạn cần thiết.

5.2 Lỗi về tính toán

• Quên "mượn" hoặc chuyển đổi đơn vị khi không đủ để trừ.
• Nhập nhầm giá trị hoặc đơn vị không nhất quán.

Cách kiểm tra: Thực hiện phép cộng lại kết quả với số đo nhỏ hơn, xem có ra số đo lớn hơn không.

6. Luyện tập miễn phí ngay

Tham gia luyện tập với 29.885+ bài tập Bài 79: Trừ số đo thời gian miễn phí ngay tại website! Không cần đăng ký, bắt đầu luyện tập mọi lúc mọi nơi. Theo dõi tiến độ, làm lại bài sai và nâng cao khả năng giải toán thời gian.

7. Tóm tắt và ghi nhớ

• Ghi nhớ quy tắc chuyển đổi và mượn khi trừ số đo thời gian.
• Thực hành nhiều với các trường hợp khác nhau (trong ngày, qua đêm, có giây, có phút...).
• Kiểm tra kết quả bằng cách cộng lại.

Checklist ôn tập: Nắm chắc quy tắc trừ số đo thời gian, thành thạo đổi đơn vị, làm các ví dụ mẫu, luyện tập với nhiều dạng bài.

Chúc các em học tốt, tự tin khi làm bài trừ số đo thời gian!