Bài 99: Ôn tập số đo thời gian, vận tốc, quảng đường, thời gian (tiếp theo) – Giải thích chi tiết cho học sinh lớp 5

1. Giới thiệu về khái niệm và tầm quan trọng

Trong chương trình Toán lớp 5, chủ đề “Ôn tập số đo thời gian, vận tốc, quảng đường, thời gian” rất quan trọng bởi đây là phần nền tảng giúp học sinh hiểu các đại lượng thường gặp trong đời sống. Học tốt phần này, các em sẽ biết cách tính quãng đường đi được, vận tốc, thời gian di chuyển – những kiến thức có ứng dụng rộng rãi, như tính toán thời gian đi học, luyện tập thể thao, hoặc giải toán thực tế.

2. Định nghĩa chính xác các khái niệm

- Quãng đường ($s$):Là khoảng cách mà một vật di chuyển được trong một khoảng thời gian nhất định. Đơn vị thường dùng là mét (m), kilômét (km).

- Thời gian ($t$):Là khoảng thời gian để một vật di chuyển hết quãng đường. Đơn vị là giây (s), phút (ph), giờ (h).

- Vận tốc ($v$):Là độ lớn quãng đường mà vật đi được trong 1 đơn vị thời gian. Đơn vị thường là km/h, m/s.

3. Công thức tính và giải thích từng bước với ví dụ

a) Công thức mối quan hệ giữa quãng đường, vận tốc, thời gian

Ba đại lượng này liên hệ với nhau qua công thức:

Trong đó:

• $s$là quãng đường (mét hoặc kilômét)
• $v$là vận tốc (km/h, m/s)
• $t$là thời gian (giờ, phút, giây)

Muốn tính đại lượng nào thì các em chỉ cần biến đổi công thức như sau:

• Muốn tính vận tốc:$v = \frac{s}{t}$
• Muốn tính thời gian:$t = \frac{s}{v}$

b) Ví dụ minh họa chi tiết

Ví dụ 1: Một học sinh đi xe đạp với vận tốc$12$km/h, thời gian đi là $2$giờ. Hỏi bạn ấy đi được bao nhiêu kilômét?

Vậy quãng đường bạn đi là $24$km.

Ví dụ 2: Một người đi bộ 6 km hết 1,5 giờ. Tính vận tốc đi bộ.

Vận tốc đi bộ là $4$km/h.

Ví dụ 3: Ô tô chạy với vận tốc 60 km/h, định đi quãng đường 180 km. Hỏi ô tô cần đi trong bao lâu?

Ô tô cần đi trong$3$giờ.

4. Trường hợp đặc biệt và những lưu ý khi giải toán

• Các đơn vị phải thống nhất. Nếu đề bài cho vận tốc là km/h, quãng đường km thì thời gian phải để ở đơn vị giờ.
• Nếu vận tốc là m/s, quãng đường m thì thời gian phải là giây.
• Khi đổi đơn vị thời gian (phút, giây ra giờ), cần lưu ý các bước chuyển đổi: 1 phút =$\frac{1}{60}$giờ, 1 giây =$\frac{1}{3600}$giờ.
• Nếu thời gian, vận tốc không phải số nguyên, cần cẩn thận khi nhân chia.

5. Mối liên hệ với các khái niệm toán học khác

Kiến thức về quãng đường, vận tốc, thời gian không chỉ quan trọng trong Toán lớp 5 mà còn là nền tảng cho Toán lý thuyết chuyển động ở các lớp lớn hơn. Ngoài ra, phần này giúp học sinh rèn luyện kỹ năng giải bài toán có lời văn, luyện tập kỹ năng chuyển đổi đơn vị đo và vận dụng thực tiễn vào đời sống.

6. Bài tập mẫu có lời giải chi tiết

Bài 1: Một chiếc xe đạp đi quãng đường 45 km trong 3 giờ. Tính vận tốc của xe.

Bài 2: Một tàu hỏa chạy với vận tốc 50 km/h. Hỏi sau 6 giờ, tàu đi được quãng đường bao nhiêu?

Bài 3: Một ô tô đi quãng đường 120 km với vận tốc trung bình 40 km/h. Ô tô cần bao nhiêu giờ để đi hết quãng đường?

7. Các lỗi thường gặp và cách tránh

• Không thống nhất đơn vị đo (ví dụ: quãng đường km, thời gian phút nhưng vẫn lấy vận tốc km/h). Phải đổi về cùng đơn vị.
• Nhầm lẫn công thức tính vận tốc, thời gian, quãng đường.
• Quên đổi phút ra giờ hoặc giây ra giờ trong các bài toán yêu cầu.
• Lỗi khi chuyển đổi số thập phân, chẳng hạn 1 giờ 15 phút =$1 + \frac{15}{60} = 1,25$giờ.

8. Tóm tắt và các điểm cần nhớ

• Công thức gốc:$s = v \times t$,$v = \frac{s}{t}$,$t = \frac{s}{v}$.
• Thống nhất đơn vị đo trước khi tính toán.
• Đổi đơn vị thời gian (phút hoặc giây) sang giờ khi cần thiết.
• Nắm rõ ý nghĩa thực tế của các đại lượng: quãng đường là độ dài, vận tốc chỉ tốc độ di chuyển, thời gian là khoảng thời gian di chuyển.
• Luyện tập nhiều để tránh nhầm lẫn.