Chiến lược giải quyết bài toán Bài 69: Thể tích của một hình - Hướng dẫn chi tiết cho học sinh lớp 5
1. Giới thiệu về loại bài toán này và vai trò quan trọng của nó
Bài toán "Thể tích của một hình" là một trong những dạng bài toán rất quan trọng đối với học sinh lớp 5. Đây là nền tảng giúp các em hình dung và tính toán được không gian chiếm chỗ của các vật thể trong thực tế. Việc thành thạo cách giải bài toán thể tích không chỉ phục vụ học tập mà còn có ý nghĩa ứng dụng trong đời sống hàng ngày như: tính lượng nước trong bể, diện tích xây dựng, đóng gói, v.v. Kỹ năng này còn làm tiền đề cho các kiến thức hình học không gian ở cấp THCS và THPT.
2. Phân tích đặc điểm của dạng bài toán thể tích
Dạng toán thể tích lớp 5 chủ yếu liên quan đến các khối hình cơ bản như hình hộp chữ nhật, hình lập phương, hình trụ. Các đề bài thường cho biết các kích thước cạnh, chiều cao, hoặc diện tích đáy để yêu cầu học sinh tính thể tích. Đôi khi bài toán còn yêu cầu tính tổng thể tích nhiều hình, phần bị khuyết, phần còn lại sau khi lấy đi hoặc cộng thêm các khối nhỏ hơn.
3. Chiến lược tổng thể để tiếp cận bài toán
- Đọc kỹ đề bài để xác định hình cần tính thể tích.
- Xác định các thông số (chiều dài, chiều rộng, chiều cao hoặc diện tích đáy và chiều cao, ...).
- Tìm đúng công thức thể tích áp dụng cho từng loại hình.
- Lập phép tính theo từng bước, chú ý đơn vị đo.
- Trả lời kết quả và kiểm tra lại phép tính.
4. Các bước giải quyết chi tiết với ví dụ minh họa
Dưới đây là 5 bước giải dạng toán này kèm ví dụ đường dẫn chi tiết cho học sinh lớp 5:
- Bước 1: Đọc và xác định hình thể tích cần tính.
- Bước 2: Ghi lại các số liệu đã cho: chiều dài, chiều rộng, chiều cao,...
- Bước 3: Viết công thức tính thể tích phù hợp (xem mục 5).
- Bước 4: Thay các giá trị vào công thức và thực hiện phép tính.
- Bước 5: Ghi kết quả (chú ý đơn vị thể tích như ,...).
Ví dụ minh họa:
Cho hình hộp chữ nhật có chiều dài 5 cm, chiều rộng 3 cm, chiều cao 4 cm. Tính thể tích hình hộp đó.
- Bước 1: Xác định là hình hộp chữ nhật.
- Bước 2: Các số liệu:,,.
- Bước 3: Công thức:
- Bước 4: Thay số:
- Bước 5: Kết luận: Thể tích hình hộp chữ nhật là .
5. Các công thức và kỹ thuật cần nhớ
Dưới đây là các công thức thể tích cơ bản học sinh lớp 5 cần thuộc:
- Hình hộp chữ nhật:vớilà chiều dài,là chiều rộng,là chiều cao.
- Hình lập phương (cạnh):
- Hình trụ:vớilà diện tích đáy,là chiều cao.
Các kỹ thuật cần lưu ý:
- Đổi đơn vị cho cùng hệ trước khi tính toán (cm, m, dm).
- Chú ý đơn vị thể tích là đơn vị lập phương (,,).
6. Các biến thể của bài toán và cách điều chỉnh chiến lược
- Bài toán có thể hỏi về phần thể tích còn lại sau khi lấy đi một phần: cần tính riêng từng thể tích và lấy phép trừ.
- Dạng chia một thể tích thành nhiều phần nhỏ (ví dụ: chia bể nước thành các xô, lập phương nhỏ): cần tính tổng/thể tích mỗi phần.
- Dạng bài tổng hợp: Một vật là sự ghép hay loại trừ của nhiều hình nhỏ khác nhau.
Khi gặp các biến thể này, học sinh cần:
- Vẽ hình minh họa thông tin bài toán nếu cần.
- Tách nhỏ bài toán thành từng phần, tính từng phần đơn lẻ.
- Sử dụng các phép cộng/trừ phù hợp với mỗi yêu cầu đề bài.
7. Bài tập mẫu với lời giải chi tiết
Bài tập mẫu 1:
Một hình lập phương có cạnh dài 6 dm. Tính thể tích của hình lập phương đó.
- Xác định dạng hình: Hình lập phương, cạnh.
- Công thức:.
- Thay số:.
- Đáp số: Thể tích hình lập phương là .
Bài tập mẫu 2:
Một bể nước hình hộp chữ nhật có kích thước dài 2 m, rộng 1,5 m, cao 1 m. Tính thể tích bể nước đó.
- Xác định hình: Hình hộp chữ nhật với,,.
- Công thức:.
- Thay số:.
- Kết quả: Thể tích bể nước là .
8. Bài tập thực hành cho học sinh tự làm
- Bài 1: Một hình hộp chữ nhật có chiều dài, chiều rộng, chiều cao. Tính thể tích hình hộp này.
- Bài 2: Một hình lập phương có cạnh. Tính thể tích hình lập phương.
- Bài 3: Một thùng nước dạng hình hộp chữ nhật được đổ đầy nước, kích thước thùng: dài, rộng, cao. Tính thể tích nước trong thùng.
9. Mẹo và lưu ý để tránh sai lầm phổ biến
- Đọc kỹ đề để biết có cần đổi đơn vị không (cm, dm, m...).
- Đảm bảo tất cả các số liệu đưa về cùng đơn vị đo trước khi tính toán.
- Thường xuyên nhầm đơn vị diện tích với thể tích:khác!
- Chú ý với bài toán có nhiều hình ghép lại: phải tính từng hình riêng rồi cộng hoặc trừ.
Danh mục:
Tác giả
Tác giả bài viết tại Bạn Giỏi.
Theo dõi chúng tôi tại