Ôn thi Bài 79: Trừ số đo thời gian lớp 5 – Hướng dẫn đầy đủ, chi tiết và tối ưu chuẩn bị cho kỳ thi

1. Giới thiệu: Vì sao chủ đề "Trừ số đo thời gian" quan trọng trong các kỳ thi lớp 5?

Khi ôn thi toán lớp 5, "Bài 79: Trừ số đo thời gian" luôn xuất hiện trong các đề thi cuối kì, thi học sinh giỏi, kiểm tra định kì. Đây là kiến thức nền tảng không chỉ giúp học sinh làm tốt các bài liên quan đến thời gian mà còn là bước chuẩn bị vững chắc cho toán THCS. Việc thành thạo trừ số đo thời gian rèn kỹ năng tư duy logic, cẩn trọng và tránh các lỗi do khác biệt về đơn vị đo.

2. Tổng hợp kiến thức trọng tâm cần nắm vững

Để ôn thi Bài 79 hiệu quả, học sinh duy trì:

• Nhớ chính xác mối quan hệ giữa các đơn vị đo thời gian:
• 1 ngày = 24 giờ ; 1 giờ = 60 phút ; 1 phút = 60 giây.
• Biết đổi đơn vị thời gian khi cần thiết để thực hiện phép trừ.
• Thành thạo cách đặt tính, thực hiện phép trừ giống phép trừ số tự nhiên, nhưng phải chú ý khi "không đủ" để trừ ở một hàng nào đó (cần chuyển đổi và mượn).

3. Công thức và điều kiện áp dụng

Công thức trừ số đo thời gian cơ bản:

• Nếu các số đo thời gian có cùng đơn vị ở mỗi hàng (ngày, giờ, phút, giây): Trừ từng hàng theo thứ tự từ phải sang trái giống như trừ các số tự nhiên.
• Nếu không đủ để trừ ở một hàng, cần mượn 1 đơn vị ở hàng liền kề bên trái:

Ví dụ: 5 giờ 30 phút - 2 giờ 50 phút
Ta không trừ được 30 phút - 50 phút. Giải pháp: mượn 1 giờ (60 phút) ở 5 giờ, ta có: (5 - 1) giờ = 4 giờ; 30 + 60 = 90 phút; phép trừ thành: 4 giờ 90 phút - 2 giờ 50 phút = 2 giờ 40 phút.

Điều kiện:
- Các số đo phải đổi về cùng đơn vị (nếu đề bài không ghi rõ, nên quy đổi về giờ - phút, phút - giây tuỳ yêu cầu cụ thể).

4. Phân loại các dạng bài tập thường gặp trong đề thi

• Dạng 1: Trừ hai số đo thời gian cùng loại đơn vị (không cần quy đổi).
• Dạng 2: Trừ hai số đo thời gian khác loại đơn vị (phải quy đổi hoặc mượn).
• Dạng 3: Các bài toán thực tế liên quan trừ số đo thời gian (tính tuổi, tính thời gian diễn ra, khoảng cách thời gian giữa hai sự kiện, v.v.).

5. Chiến lược làm bài hiệu quả cho từng dạng

• Dạng 1: Đặt tính và thực hiện phép trừ từng hàng. Kiểm tra lại từng bước để tránh nhầm lẫn.
• Dạng 2: Nhớ mối quan hệ đơn vị – nếu không đủ, mượn và đổi chính xác rồi mới trừ.
• Dạng 3: Gạch dưới số cần tìm, đọc kỹ dữ kiện thời điểm bắt đầu – kết thúc, đổi thành các đơn vị giống nhau trước khi trừ.

6. Bài tập mẫu từ các đề thi trước và lời giải chi tiết

Bài 1 (dạng đơn giản): Trừ số đo cùng đơn vị
Tính: 8 giờ 25 phút – 4 giờ 15 phút
Đặt tính:
8 giờ 25 phút
- 4 giờ 15 phút
────────────┈
(Trừ phút): 25 – 15 = 10 phút
(Trừ giờ): 8 – 4 = 4 giờ
Đáp số: 4 giờ 10 phút

Bài 2 (cần mượn): Trừ số đo khác loại đơn vị
Tính: 7 giờ 20 phút – 3 giờ 45 phút
(20 phút < 45 phút, không trừ được...)

Giải:
Mượn 1 giờ (60 phút) từ 7 giờ, còn lại 6 giờ.
20 phút + 60 phút = 80 phút.
Giờ phút sau mượn là: 6 giờ 80 phút.
(Bây giờ thực hiện phép trừ)
Trừ phút: 80 – 45 = 35 phút.
Trừ giờ: 6 – 3 = 3 giờ.
Đáp số: 3 giờ 35 phút.

Bài 3 (thực tế):
Một bộ phim bắt đầu lúc 19 giờ 45 phút và kết thúc lúc 21 giờ 25 phút. Hỏi bộ phim dài bao lâu?
Giải:
Lấy 21 giờ 25 phút – 19 giờ 45 phút

- 25 phút không trừ được 45 phút, mượn 1 giờ (đổi 21 giờ còn 20 giờ, 25 + 60 = 85 phút)
- Số đo sau mượn: 20 giờ 85 phút
- Trừ phút: 85 – 45 = 40 phút
- Trừ giờ: 20 – 19 = 1 giờ
Đáp số: 1 giờ 40 phút.

7. Các lỗi phổ biến cần tránh trong kỳ thi

• Quên đổi đơn vị khi cần mượn (gây sai lệch kết quả).
• Nhầm lẫn 1 giờ = 100 phút (sai, phải là 60 phút).
• Vội vàng, không kiểm tra lại kết quả.
• Không đặt tính theo cột.

8. Lịch trình ôn tập hiệu quả theo từng giai đoạn

Để ôn thi "Bài 79: Trừ số đo thời gian lớp 5" hiệu quả, em nên thực hiện theo lịch sau:

• Trước 2 tuần: Ôn lại lý thuyết, luyện các dạng cơ bản, ghi nhớ mối quan hệ đơn vị. Làm 10-15 bài dạng đặt tính/trừ số đo thời gian mỗi ngày.
• Còn 1 tuần: Bắt đầu giải đề tổng hợp, tập trung các bài toán cần mượn, đổi đơn vị; luyện 60 phút mỗi ngày.
• 3 ngày trước thi: Làm lại các bài mình từng sai, đề các năm trước. Soát kỹ lỗi mượn, đổi đơn vị. Tập trả lời nhanh, ngắn gọn và đúng.

9. Các mẹo làm bài nhanh và chính xác

• Gạch chân phần cần tìm, đọc kỹ để không mất điểm vì sai sót nhỏ.
• Tập thói quen đặt tính theo cột dọc, ghi chú rõ khi mượn hoặc đổi đơn vị.
• Sau mỗi bài tính, chuyển đổi ngược lại để kiểm tra (lấy kết quả cộng lại với số bị trừ, kiểm soát bằng phép cộng).
• Không làm tắt với các bài cần đổi đơn vị hoặc mượn; hãy trình bày rõ các bước.